Hiện tượng “thầy chán dạy, trò chán học” trong môn Lịch sử đang được “mổ xẻ” dưới nhiều góc độ, mong muốn Lịch sử trở thành môn học yêu thích là nguyện vọng chính đáng của cả giáo viên và học sinh, bài viết này của tôi là một cô giáo dạy sử nói lên phần nào điều đó, nhưng làm thế nào để cả giáo viên và học sinh đều có hứng thú trong giờ học Lịch sử? Làm sao để mỗi giờ học Lịch sử không phải là một gánh nặng mà sẽ là một món quà với cả thầy và trò?

1.     Thực hiện tốt đổi mới phương pháp dạy học:

          Chúng ta cần tích cực thực hiện đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng học sinh, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập lịch sử cho học sinh.

- Đổi mới phương phương pháp dạy học lịch sử cần được tiến hành qua những biện pháp sư phạm chủ yếu sau:

          Thứ nhất: gợi cho học sinh nhớ lại một số kiến thức cơ bản đã học ở các lớp dưới có liên quan khi học các lớp trên. Điều này là rất khó vì học sinh đã quên nhiều, song dù sao vẫn hướng dẫn học sinh nhớ lại, giáo viên gợi ý những vấn đề cơ bản mà HS đã học ở lớp dưới và nói rõ trong bài mới cần chú ý những điểm nào cần được nhận thức trong cấp học.

          Ví dụ: Đối với học sinh lớp 8 trước khi học kiến thức lịch sử lớp 8, giáo viên gợi ý giúp học sinh nhớ lại những kiến thức lịch sử cơ bản đã được học ở các lớp 6,7 bằng những bài tập mang tính chất khái quát, thống kê như:

          Hãy lập bảng thống kê những chiến công tiêu biểu và thời gian lập chiến công của các anh hùng dân tộc (Ngô Quyền, Lê Hoàn, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ).

          Hay thống kê những sự kiện lịch sử, nhân vật tiêu biểu theo mẫu thời gian sự kiện, cần vận dụng tốt kỹ năng khai thác vốn kiến thức sẵn có của học sinh trong dạy học lịch sử. Dạy học là dạy cho học sinh những cái chưa biết trên cơ sở những cái đã biết, vì vậy khi dạy chúng ta có thể đặt những câu hỏi giúp học sinh tìm ra được những điều các em đã biết và phát triển thêm cho các em những ý mới nhằm tạo ra mối liên hệ giữa kiến thức đã có và những kiến thức cần phải có.

          Ví Dụ: Khi dạy bài “Các quốc gia cổ đại phương Tây, lớp 6.” Có thể khai thác vốn kiến thức học sinh đã có để xác lập mối quan hệ với bài mới bằng câu hỏi: “ Hãy so sánh sự khác nhau về địa hình giữa các quốc gia cổ đại phương Đông và các quốc gia cổ đại phương Tây” hoặc “ Các quốc gia cổ đại phương Tây đã phát triển ngành kinh tế nào chính? Như vậy có gì khác so với các quốc gia cổ đại phương Đông?”

          Thứ hai : ở trên lớp, giáo viên không trình bày đầy đủ, chi tiết nội dung các mục trong bài, mà chỉ nhấn mạnh, mở rộng nội dung sách giáo khoa để học sinh tự học. Bởi vì SGK là tài liệu cơ bản để học sinh học tập.

          Để làm được điều này, giáo viên phải làm việc tích cực mới có thể hiểu những gì học sinh tự học, những gì phải trình bày kĩ, bổ sung tài liệu tham khảo. Học sinh tích cực tự học SGK những điều giáo viên không giảng, theo dõi những điều giáo viên trình bày thêm, không có trong SGK để về nhà tự tìm hiểu.

          Thứ ba : trong giờ dạy ở trên lớp, giáo viên xác định rõ mục tiêu bài học- những điểm cần phải đạt được sau khi học tập về các mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ....Tiếp đó, giới thiệu từng mục để học sinh hoạt động tiếp thu kiến thức.

          Chú ý khi tìm hiểu mỗi hoạt động cần tiến hành như sau:

- Thông báo thông tin cho học sinh làm việc với SGK, tư liệu lịch sử tranh ản, bản đồ xem băng. Tuy nhiên phải có định hướng của giáo viên.

- Xử lí các thông tin nêu các câu hỏi, bài tập, vấn đề thảo luận thông qua các hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm,hoặc  cả lớp dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên.

- Kết quả xử lí và kết luận: Học sinh thông báo kết quả xử lí thông tin do giáo viên tổ chức, hướng dẫn. Giáo viên đưa ra kết luận đúng, sai, sửa chữa, bổ sung.

- Trong từng hoạt động tìm hiểu nội dung bài học, giáo viên chú ý đến việc phát triển các hoạt động nhận thức độc lập nhất là tư duy độc lập và sáng tạo của HS. Vì hoạt động nhận thức độc lập của HS là một trong những điều kiện có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy giáo dục và phát triển nhân cách của học sinh, hoạt động độc lập nhận thức của học sinh sẽ đảm bảo sẽ đảm bảo cho các em học sinh lĩnh hội sâu sắc nhớ lâu được kiên thức lịch sử.

          Ví dụ: Khi tìm ra được một trong những nguyên nhân thắng lợi của chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ là tinh thần chiến đấu dũng xảm, sự hi sinh quên mình của quân dân ta, thì chính hình ảnh của Tô Vĩnh Diên, Phan Đình Giót....sẽ gợi dậy trong trái tim học sinh thái độ đồng tình, khâm phục và tình cảm yêu thương anh bộ đội.

          Thứ tư : để phát triển các hoạt động nhận thức độc lập của học sinh, giáo viên sử dụng một cách đa dạng, có hiệu quả, biết kết hợp nhuần nhuyễn hợp lí các phương pháp, cách dạy học trong một bài lịch sử như :

- Phương pháp trao đổi đàm thoại

- Phương pháp thảo luận nhóm

- Sử dụng đồ dùng trực quan.

+ Trong đổi mới phương pháp dạy học, đồ dùng dạy học trực quan tranh ảnh, bản đồ , lược đồ, sơ đồ, mô hình, hiện vật...... không phải chỉ là phương tiện minh họa mà nó chính là nguồn tri thức. Từ đồ dùng phương tiện dạy học trực quan học sinh giúp học sinh nhớ kĩ , hiểu sâu những hình ảnh, kiến thức lịch sử mà các em thu nhận được.

+ Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác tranh ảnh, lược đồ có hiệu quả phát huy tính tích cực của HS giúp tự tìm hiểu nội dung của tranh,ảnh....

-  Phương pháp tích hợp, nhất là đưa thơ văn vào trong giảng dạy lịch sử.Vì văn thơ đễ nhớ mau thuộc làm dẫn chứng sinh động trong từng tiết dạy . đồng thời tạo cảm giác nhẹ nhàng, thỏa mái cho các em. Từ đó chúng ta sẽ gây hưng phấn, tích cực  hơn cho các em khi học môn lịch sử.

          Ví dụ: Khi dạy bài “Nước Văn Lang” lịch sử lớp 6. Khi dạy đến tập quán, phong tục ta kể câu chuyện: Tiên Dung- Chữ Đồng Tử.

          Hoặc khi dạy Lịch sử 7: bài “Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông –Nguyên” đưa vào đoạn trích thay cho lời nói của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn “: Ta thường tới bữa quên ăn, ruột đau như cắt.......

- Và nhiều phương pháp khác

-  Chú ý trong đó vận dụng dung lượng của các phương phpas hợp lí để không làm nặng nề giờ học, trình bày nhồi nhét, tiết kiệm thời gian đạt hiệu quả cao.

Thứ năm: Giáo viên nên vận dụng tốt dạy học nêu vấn đề: giáo viên tạo ra tình huống có vấn đề, nêu vấn đề và tổ chức, thúc đẩy hoạt động tìm tòi sáng tạo của Hs giải quyết vấn đề. Để thực hiện tốt khi chuẩn bị giáo án, giáo viên nêu rõ nhiệm vụ của HS trong giờ học dưới dạng các câu hỏi nêu vấn đề, các câu hỏi nêu vấn đề đưa vào đầu giờ học nhằm động viên sự chú ý, huy động các năng lực nhận thức của HS vào việc theo dõi bài giảng để tìm câu trả lời, những câu hỏi này là những vấn đề cơ bản của bài học mà học sinh cần nắm.

          Ví dụ: Khi dạy bài “Tổng Khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945” Giáo viên có thể nêu nhiệm vụ nhận thức của học sinh bằng hai câu hỏi: 1. Tại sao Đảng ta quyết định khởi nghĩa khi Nhật Đầu hàng đồng minh? 2. Tại sao cách mạng Tháng Tám 1945 lại thắng lợi nhanh chóng, ý nghĩa lịch sử của nó.

Thứ sáu: không ngừng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy lịch sử. Giảng dạy bằng giáo án điện tử sẽ tạo hứng thú giữa thầy và trò trong tiết học. khai thác kiến thức thông qua hình ảnh, phim tư liệu sinh động hấp dẫn, giáo viên được giảm nhẹ việc thuyết giảng, hiệu quả bài học cao.

Thứ bảy: sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử có hiệu quả: hướng dẫn HS Tự Vẽ bản đồ tư duy giúp hs dễ hiểu, khắc sâu, khái quát hóa kiến thức bài học, từ đó dễ nhớ, đễ học sự kiện lịch sử cơ bản.

Thứ tám: giáo viên có thể tổ chức trò chơi trong quá trình dạy học lịch sử, có thể áp dụng là một hình thức thay thế các tiết ngoại khóa tham quan, vì điều kiện kinh phí cũng như di tích lịch sử để tham quan, dã ngoại ít, không có kinh phí. Hình thức tổ chức trò chơi như “Theo dòng Lịch sử”, sân khấu hóa....

          Ví dụ: trong chương trình lịch sử lớp 6 : chúng ta có thể cho học sinh diễn kịch đóng vai Đinh Bộ Lĩnh lúc nhỏ chăn Trâu và bẻ cờ lau chia bên tập trận . Khi đất nước có loạn 12 Sứ quân , Ông nhờ từ nhỏ quen tài đánh giặc dã , có óc thao lược dụng binh cộng với tấm lòng yêu nước, ông dẹp loạn đm lại bình an cho dân chúng...

2.     Thực hiện tốt đổi mới kiểm tra, đánh giá:

          Việc kiểm tra đánh giá học sinh thực hiện theo đúng những nguyên tắc sư phạm sau:

- Việc kiểm tra đánh giá phải nhằm giải quyết nhưng yêu cầu của bài học. Các nội dung kiểm tra luôn bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng phù hợp tất cả các đối tượng học sinh.

- Tiến hành kiểm tra, đánh giá một cách phong phú, đa dạng trong phầ học tập trên lớp. Ngoài việc kiểm tra bài cũ còn kiểm tra khi trình bày bài mới như đặt câu hỏi cho hs phát hiện, so sánh, đánh giá, nhận xét hoặc yêu cầu các em dựa vào nội dung SGK để hoàn thành bài tập do giáo viên đề ra , có thể làm cá nhân hay cặp đôi, theo bàn theo tổ...tùy nội dung và mức độ của bài tập, sau đó giáo viên nhận xét, đánh giá ghi điểm để khích lệ động viên học sinh.

- Với đặc điểm tình hình học sinh ở địa bàn trường THCS huyện Lệ Thủy giáo viên ra đề theo 4 mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, cao.

- Hình thức ra đề kiểm tra Tự luận 100%, sử dụng những câu hỏi mở, vận dụng, giải thích, phân tích để tạo tính sáng tạo cho học sinh trong việc học.

Để thực hiện tốt và đạt hiệu quả cao trong việc kiểm tra đánh giá dạy học môn lịch sử ở trường THCS hiện nay, người giáo viên nổ lực nhiều, phải tự học hỏi, bồi dưỡng về kiến  thức năng  lực sư phạm, phải nghiên cứu kĩ các văn bản định hướng chỉ đạo thực hiện của các cấp.Việc kiểm tra đánh giá học sinh không chỉ dừng lại ở việc đề ra các câu hỏi hoặc chỉ đòi hỏi học sinh ghi nhớ các sự kiện, nhân vật, niên đại, địa danh số liệu một cách chi tiết hoặc chỉ trả lời có hay không, đúng hay sai mà phải bao gồm các loại câu hỏi kiểm tra trí thông minh của các em trong việc biết sự kiện xảy ra như thế nào hiểu vì sao lại diễn ra như vậy mà vận dung sự kiện đó như thế nào có kết quả về mặt tư duy và hoạt động thực tiễn.